Σύντομη παρουσίαση της ιστορίας του αντιτορπιλικού Βασιλεύς Γεώργιος Α΄

Της ‘Αννας Μπατζέλη

Το αντιτορπιλικό Βασιλεύς Γεώργιος Α’, αδελφό πλοίο του αντιτορπιλικού Βασίλισσα Όλγα,^[1] είναι μεταξύ άλλων γνωστό για την συμμετοχή του στην επιχείρηση διάσωσης του αποθέματος της Τράπεζας της Ελλάδος σε χρυσό κατά την διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Στο παρόν άρθρο θα γίνει μια σύντομη παρουσίαση της ιστορίας του από την κατασκευή του στα βρετανικά ναυπηγεία Yarrow Shipbuilders Limited (YSL), έως την βύθιση και διάλυσή του.   

▪ Από την καθέλκυση στις ναυτικές επιχειρήσεις του 1940-41

               To αντιτορπιλικό Βασιλεύς Γεώργιος Α’ ήταν τύπου Greyhound και η κατασκευή του ξεκίνησε το 1937 (σύμφωνα με κάποιες πηγές το 1936) στα ναυπηγεία Yarrow Shipbuilders Limited (YSL). Παρότι ήταν βρετανικής κατασκευής, έφερε γερμανικό οπλισμό και συγκεκριμένα διέθετε 4 πυροβόλα των 5 ιντσών, 4 Α/Α πολυβόλα των 37 χιλ. και 2 τετραπλούς Τ/Σ των 21 ιντσών. Το πλοίο είχε μήκος 97,5 μ., βύθισμα 2,7 μ., μπορούσε να αναπτύξει ταχύτητα 35 κόμβων και διέθετε πλήρωμα 145 ατόμων.  Η καθέλκυσή του έγινε στις 3 Μαρτίου 1938.^[2] Η εφημερίδα Ακρόπολις αναφέρει σχετικά:

«ΚΑΘΕΙΛΚΥΣΘΗ ΧΘΕΣ ΕΙΣ ΓΛΑΣΚΩΒΗΝ ΝΕΟΝ ΑΝΤΙΤΟΡΠΙΛΛΙΚΟΝ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΙΚΟΥ ΜΑΣ ΝΑΥΤΙΚΟΥ – ΩΝΟΜΑΣΘΗ “ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Ο Α”

               ΛΟΝΔΙΝΟΝ, 3 Μαρτίου (Ιδιαίτ. τηλεγρ.) – Σήμερον την 11ην μ.μ. καθειλκύσθη εις Γλασκώβην υπό των ναυπηγείων YARROW το πρώτον παραγγελθέν ελληνικόν αντιτορπιλλικόν εις το οποίον εδόθη το όνομα «Βασιλεύς Γεώργιος ο Αος». Ανάδοχος παρέστη ο εν Λονδίνω πρεσβευτής της Ελλάδος κ. Σιμόπουλος και ο εν Λονδίνω και Βερολίνω ναυτικός ακόλουθος της Ελλάδος πλοίαρχος κ. Μάτεσης.

               Επί τω ευτυχεί τούτω γεγονότι ο οίκος YARROW δια του κ. HAROLD YARROW απέστειλε σήμερον εις τον αρχηγόν του Γενικού Επιτελείου του Ναυτικού υποναύαρχον κ. Αλ. Σακελλαρίου το κάτωθι τηλεγράφημα:

               «Επί τη ευκαιρία της επιτυχούς καθελκύσεως του αντιτορπιλλικού «Βασιλεύς Γεώργιος ο Αος» σήμερον, επιθυμούμεν να εκφράσωμεν ότι αισθανόμεθα, ως μέγα προνόμιον το να κατασκευάζωμεν τα δύο αντιτορπιλλικά δια το ναυτικόν σας και ελπίζομεν, ότι θα είνε ταύτα υπό πάσαν έποψιν ικανοποιητικά και άξια των υψηλών παραδόσεων του Ναυτικού σας».».^[3]

               Με τον κατάπλου του στην Ελλάδα, το  Βασιλεύς Γεώργιος Α’ τέθηκε ως αρχηγίδα του Στολίσκου των Αντιτορπιλικών. Έλαβε μέρος στην πρώτη και στην τρίτη επιδρομή στο Στενό του Οτράντο (14-15 Ιανουαρίου 1940 και 4-5 Ιανουαρίου 1941 αντίστοιχα). Στις 30 Ιουλίου 1940 δέχτηκε ιταλική αεροπορική επίθεση στην Ναύπακτο, όπου ήταν αγκυροβολημένο μαζί με το Βασίλισσα Όλγα.^[4] Μετά τον τορπιλισμό της Έλλης, το  Βασιλεύς Γεώργιος Α’ συμμετείχε μαζί με το Βασίλισσα Όλγα στην «νηοπομπή δια την μεταφοράν των προσκυνητών»: «Κατ’ εντολήν του κ. Προέδρου της Κυβερνήσεως, εσχηματίσθη νηοπομπή εκ των αντιτορπιλλικών «Βασιλεύς Γεώργιος» και «Βασίλισσα Όλγα» και τριών υδροπλάνων, τα οποία συνώδευσαν από Τήνου εις Πειραιά τα φέροντα τους προσκυνητάς ατμόπλοια».^[5] Τα ίδια αντιτορπιλικά συμμετείχαν επίσης στην επιχείρηση μεταφοράς του αποθέματος της Τράπεζας της Ελλάδας σε χρυσό από την Αθήνα στο Ηράκλειο λίγες εβδομάδες πριν την γερμανική επίθεση στην Ελλάδα.

▪ Συμμετοχή στην επιχείρηση διάσωσης του αποθέματος της Τράπεζας της Ελλάδος σε χρυσό (1941)

               Οι ελληνικές αρχές κατά τις παραμονές της έναρξης της επιχείρησης «Μαρίτα» είχαν αντιληφθεί ότι ήταν ζήτημα χρόνου η γερμανική επίθεση. Σε μια προσπάθεια, λοιπόν, να προστατέψουν τα αποθέματα σε χρυσό της Τράπεζας της Ελλάδος, αποφάσισαν αρχικά, την μεταφορά τους στο υποκατάστημα της Κρήτης και, κατόπιν, με την συνδρομή του βρετανικού ναυτικού, την μεταφορά τους στην Σούδα. Από την Σούδα τα ελληνικά αποθέματα χρυσού μεταφέρθηκαν στην Αλεξάνδρεια και, έπειτα, στην Κεντρική Τράπεζα της Νότιας Αφρικής στην Πρετόρια.^[6] Το αντιτορπιλικό Βασιλεύς Γεώργιος Α’, μαζί με το Βασίλισσα Όλγα, ανέλαβαν την μεταφορά του πολύτιμου αυτού φορτίου στον πρώτο σταθμό του περιπετειώδους αυτού ταξιδιού στο Ηράκλειο:

««Θυμάμαι» έλεγε ο Γεώργιος Μαντζαβίνος «ότι, αμέσως μόλις έγινε κατάδηλη η πρόθεση της Γερμανίας να βοηθήσει την Ιταλία στον αγώνα της ενάντια στην Ελλάδα – αγώνα τον οποίο είχε σχεδόν χάσει -, λάβαμε μέτρα για να μεταφερθεί ο χρυσός από τα θησαυροφυλάκια της Τράπεζας σε ασφαλές μέρος έξω από την Αθήνα. Προκρίθηκε η Κρήτη, το υποκατάστημά μας Ηρακλείου, όπου είχαμε αρκετά ασφαλή χρηματοκιβώτια.

Όταν έγινε αυτή η προπαρασκευαστική εργασία, την οποία μόνο εμείς οι τρεις ή τέσσερις γνωρίζαμε στην Τράπεζα, ζητήθηκε συνδρομή από το Ναυτικό Επιτελείο, το οποίο έθεσε στη διάθεσή μας δυο αντιτορπιλικά, τον ‘’Βασιλέα Γεώργιο’’ και τη ‘’Βασίλισσα Όλγα’’, τα οποία μετέφεραν τον χρυσό στο Ηράκλειο. Η μεταφορά έγινε στις αρχές Φεβρουαρίου, θυμάμαι ήταν Καθαρά Δευτέρα».».^[7]

Το πλήρες χρονικό της επιχείρησης διάσωσης των ελληνικών αποθεμάτων χρυσού εξιστορείται και στο ντοκιμαντέρ «Το Χρυσό Κάλυμμα» (1992), παραγωγής ΕΡΤ, σε σενάριο και σκηνοθεσία Κώστα Βάκκα. Το ντοκιμαντέρ βασίζεται  σε στοιχεία που είχε συγκεντρώσει ο συγγραφέας Ηλίας Βενέζης, ο οποίος εργάστηκε στην Τράπεζα της Ελλάδος από το 1930 έως το 1957 και περιγράφει την επιχείρηση  διάσωσης των ελληνικών αποθεμάτων σε χρυσό στο βιβλίο του «Το Χρονικόν της Τραπέζης της Ελλάδος (1955)», καθώς και στο ανέκδοτο ημερολόγιο του υπαλλήλου της Τράπεζας της Ελλάδος Σωκράτη Κοσμίδη, ο οποίος μαζί με δύο ακόμη συναδέλφους του συμμετείχε στην επιχείρηση.^[8]

▪ Το πλοίο υπό γερμανική σημαία (1942-1943)

               Μετά την γερμανική εισβολή, το αντιτορπιλικό Βασιλεύς Γεώργιος Α’, μαζί με το Βασίλισσα Όλγα, συμμετείχε σε αρκετές συνοδείες νηοπομπών από την Ελλάδα στην Αίγυπτο με ενδιάμεσο σταθμό την Κρήτη.^[9]  Στις 14 Απριλίου 1941, κατά την διάρκεια σφορδής γερμανικής αεροπορικής επιδρομής το Βασιλεύς Γεώργιος Α’ υπέστη σοβαρές ζημιές στο Σοφικό του Σαρωνικού. Το πλοίο πήρε κλίση 20 μοιρών και δημιουργήθηκε ρήγμα στα πρυμναία ύφαλα. Ο κυβερνήτης του πλοίου, Λάππας Πύρρος, κατόρθωσε να το μεταφέρει στον Ναύσταθμο της Σαλαμίνας, όπου δεξαμενίσθηκε. Η αδυναμία έγκαιρης αποκατάστασης των ζημιών του πλοίου, οδήγησε στην απόφαση βύθισής του, προκειμένου να μην περάσει στα χέρια των Γερμανών. Αυτό δε συνέβη σε ικανοποιητικό βαθμό όμως λόγω αβαθών. Σύμφωνα με άλλες πηγές, το πλοίο μαζί με την δεξαμενή βυθίστηκαν μετά από νέα γερμανική επίθεση.^[10]

Με την έναρξη της Κατοχής, οι Γερμανοί ανέλκυσαν το πλοίο και το ενέταξαν στον «στόλο του Αιγαίου» στις 21 Μαρτίου 1942 με κυβερνήτη τον Rolf Johannesson. Το πλοίο αρχικά έφερε την κωδική ονομασία ZG-3 από τα αρχικά των λέξεων «Zerstörer» και «Griechenland», που σημαίνουν «Αντιτορπιλικό» και «Ελλάδα» αντίστοιχα. Στις 22 Αυγούστου 1942, το πλοίο μετονομάστηκε σε «HERMES/Ερμής» και στις 2 Απριλίου 1943, ανέλαβε νέος κυβερνήτης ο Kurt Rechel. Ήταν το μόνο αντιτορπιλικό πλοίο που η Γερμανία διέθετε στην Μεσόγειο και αξιοποιήθηκε σε αρκετές αποστολές, κυρίως σε συνοδείες νηοπομπών μεταξύ Ελλάδας, Λιβύης και Τυνησίας.^[11] Το πλοίο «HERMES» συμμετείχε, επίσης, στην νηοπομπή που ενεπλάκει στο επεισόδιο με το Υ/Β ΤΡΙΤΩΝ^[12] και είναι υπεύθυνο για την βύθιση  του βρετανικού Υ/Β Splendid, κατά την διάρκεια συνοδείας νηοπομπής στην Τυνησία.^[13]

               Από τον Μάρτιο του 1943, το «HERMES» είχε μεταφερθεί στην Νότια Ιταλία προκειμένου να συμμετέχει στην θωράκιση των διαδρομών ανεφοδιασμού προς την Τυνησία. Στις 30 Απριλίου 1943 καθώς ήταν εν πλω για Τυνησία μαζί με το ιταλικό αντιτορπιλικό LEONE PANCALDO δέχτηκε αεροπορική επίθεση από τους Συμμάχους και υπέστη σοβαρές ζημιές. Το ιταλικό πλοίο βυθίστηκε, ενώ το  «HERMES» ρυμουλκήθηκε στο La Goulette, όπου και βυθίστηκε στις 7 Μαΐου 1943, προκειμένου να λειτουργήσει ως φράγμα στην είσοδο του λιμανιού. Τα μέλη του πληρώματος του «HERMES», όσα δεν αιχμαλωτίστηκαν από τους Συμμάχους, σκοτώθηκαν σε μάχες στην Τύνιδα. Αργότερα, οι συμμαχικές δυνάμεις ανέλκυσαν το πλοίο, προκειμένου να καθαρίσουν το λιμάνι και, μετά την λήξη του πολέμου, το «HERMES» υπέστη διάλυση.^[14]

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

^[1] Για το αντιτορπιλικό Βασίλισσα Όλγα, βλ. A. Στεφανάδη, Η ένδοξη δράση και το ηρωικό τέλος της Β. Όλγας, ΕΛ. Ι. Ν. ΙΣ. και  Δ. Μπαλόπουλου, 26 Σεπτεμβρίου 1943, Το αντιτορπιλικό Βασίλισσα Όλγα βυθίζεται στο Λακί της Λέρου, ΕΛ. Ι. Ν. ΙΣ.

^[2] Πολεμικό Ναυτικό, Αντιτορπιλικά τύπου Greyhound, Βασιλεύς Γεώργιος D-14 (1938-1941), hellenicnavy· Historische Marinearchiv, VASILEFS GEORGIOS (D-14), historisches-marinearchiv.de· Friedman, Norman (2009). British Destroyers From Earliest Days to the Second World War. Annapolis, Maryland: Naval Institute Press, σελ. 223.

^[3] Ακρόπολις, 4 Μαρτίου 1938.

^[4] Πολεμικό Ναυτικό, Αντιτορπιλικά τύπου Greyhound, Βασιλεύς Γεώργιος D-14 (1938-1941), hellenicnavy· Υπηρεσία Ιστορίας Ναυτικού, 30 Ιουλίου 1940, facebook.com

^[5] Ακρόπολις, 17 Αυγούστου 1940.

^[6] Τράπεζα της Ελλάδος, Ιστορική αναδρομή, bankofgreece.gr

^[7] Β. Γαλούπη, Τι απέγινε ο ελληνικός χρυσός που φυγαδεύτηκε στην Κατοχή. Το περιπετειώδες ταξίδι Αθήνα – Κρήτη – Αίγυπτος – Ν. Αφρική για τη διάσωση του αποθέματος χρυσού της Τράπεζας της Ελλάδος. Τι διηγούνται οι πρωταγωνιστές. mixanitoyxronou.gr (αναδημοσίευση από Το Ποντίκι).

^[8] «Το Χρυσό Κάλυμμα», archive.ert.gr

^[9] Ζ. Freivogel, (2003). “Vasilefs Georgios and Vasilissa Olga: From Sister-Ships to Adversaries”. Warship International. XL (4), σελ. 355-356.

^[10] Πολεμικό Ναυτικό, Λάππας, Πύρρος, hellenicnavy.gr· Ελληνικό Ινστιτούτο Ναυτικής Ιστορίας, Ναυτικό Ημερολόγιο, facebook.com· Υπηρεσία Ιστορίας Ναυτικού, 6 Απριλίου 1941, facebook.com

^[11] Historische Marinearchiv, VASILEFS GEORGIOS (D-14), historisches-marinearchiv.de· Ζ. Freivogel, (2003). “Vasilefs Georgios and Vasilissa Olga: From Sister-Ships to Adversaries”. Warship International. XL (4), σελ. 356-360.

^[12] Γ. Απιδιανάκης, Επιθέσεις ελληνικών υποβρυχίων κατά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο, elinis.gr (βλ. Και Γ. Απιδιανάκης, «Υποβρύχιο Τρίτων Υ-5. Αναλύοντας τις συνθήκες της βύθισης, 80 χρόνια μετά», περιοδικό Θάλαττα (elinis.gr),  σελ. 118-151).

^[13] HMS Splendid (P 228), uboat.net

^[14] Historische Marinearchiv, VASILEFS GEORGIOS (D-14), historisches-marinearchiv.de· Ζ. Freivogel, (2003). “Vasilefs Georgios and Vasilissa Olga: From Sister-Ships to Adversaries”. Warship International. XL (4), σελ. 356-360.